Zobowiązanie do leczenia odwykowego jest procedurą, po którą sięgają nie tylko bliscy osób pijących ale także inne osoby i instytucje publiczne. Samo zobowiązanie, jest często błędnie utożsamiane z przymusowym leczeniem alkoholika, które istniało w Polsce jeszcze w latach 80. W procedurze zobowiązania do terapii dostrzec można jedynie elementy o charakterze przymusowym. Gdy prośby i groźby nie skutkują a obietnice trzeźwości to tylko puste słowa, rodzina osoby pijącej często upatruje w tym jedyną szansę. Jak to wygląda w praktyce? Gdzie i jak zgłosić osobę do leczenia? O tym w dzisiejszym artykule.

 Kto może być objęty sądowym zobowiązaniem do leczenia?

   Zobowiązanie osoby pijącej do leczenia odwykowego uregulowane jest w ustawie o wychowaniu w trzeźwości przeciwdziałaniu alkoholizmowi a konkretnie w art. 24-35. Warto przed podjęciem pierwszych kroków zapoznać się z ich treścią (do pobrania na końcu artykułu). Wspomniana ustawa jasno wskazuje, wobec kogo możliwe jest uruchomienie procedury zobowiązania do leczenia. Dokładnie zapisane jest to w art. 24. Oprócz zdiagnozowanego uzależnienia (potwierdzonego przez biegłych na kolejnym etapie), musi wystąpić przynajmniej jedna z przesłanek o charakterze społecznym:

 - rozkład życia rodzinnego

- demoralizacja małoletnich

- uchylanie się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny (wcześniej, przed 2018 rokiem był zapis o "uchylaniu się od pracy")

- systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego.

   Podkreślić należy, że sama diagnoza uzależnienia, nie jest podstawą do skierowania sprawy do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Biorąc pod uwagę jednak szeroki zakres wyżej wymienionych przesłanek, jest praktycznie niemożliwym, aby osoba nadużywająca alkoholu, przebywająca pod jednym dachem z innymi członkami rodziny, nie wyczerpała ich charakteru. Nadużywanie alkoholu w rodzinie niesie przecież za sobą negatywny wpływ na dzieci (wspomniana demoralizacja), spore koszty finansowe (uchylanie od zaspokajania potrzeb rodziny) czy częste sytuacje konfliktowe (zakłócanie spokoju).

   Co w takim razie robić i gdzie skierować swoje pierwsze kroki? Należy zacząć od ustalenia, gdzie znajduje się siedziba Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (GKRPA). Zazwyczaj będzie to w urzędzie gminy lub ośrodku pomocy społecznej. Wspomniana wcześniej ustawa nie określa jednego wzoru wniosku jak i formy jego złożenia. Można to zrobić ustnie, mailowo lub na piśmie. Osobiście uważam, że ostatnia forma jest jednak najbardziej pożądana. Czasem na stronie internetowej gminy czy urzędu miasta, komisja zamieszcza wzór wniosku, dlatego warto wcześniej zadzwonić i dopytać, choć nieskorzystanie z tzw. "gotowca" nie zwalnia komisji z obowiązku przyjęcia zgłoszenia w innej formie. Przykładowy wniosek możesz pobrać także z mojej strony (link na końcu artykułu).

   Gdy już zdecydujemy się na zgłoszenie, warto w opisie sytuacji odnieść się do kilku kluczowych aspektów związanych z piciem osoby zgłaszanej. Należy opisać, częstotliwość i szacunkowe ilości wypijanego alkoholu, zachowanie osoby po wypiciu, wpływ na życie rodzinne, w tym wywiązywanie się z obowiązków, relacje z dziećmi itp. Można wskazać osoby mogące potwierdzić te informacje, choć nie jest to konieczne, bo GKRPA i tak nie wezwie ich na przesłuchanie a jedynie przekaże pozyskane informacje do sądu, gdzie na etapie postępowania mogą być wezwane w charakterze świadka.

 Zadania Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

   Komisja po otrzymaniu zgłoszenia oraz uznaniu, że zachodzą przesłanki do wszczęcia procedury zobowiązania do leczenia odwykowego, wzywa osobę zgłoszoną na rozmowę. Nie jest tajemnicą, że rzadko kiedy dociera ona na pierwsze spotkanie. Zazwyczaj wezwanie jest powtarzane. Bez obaw, nawet jeśli do takiego spotkania nie dojdzie, nie wstrzymuje to dalszego biegu prac komisji, która kieruje tym razem zobowiązanego na badanie przez biegłych, aby móc włączyć ich opinię do dokumentacji. Ustawodawca przewidział jednak, że i tutaj może pojawić się problem z osobistym spotkaniem z osobą której procedura dotyczy. Nawet jeśli nie zgłosi się na takie badanie, sąd na późniejszym etapie będzie mógł zarządzić doprowadzenie takiej osoby przez policję w celu potwierdzenia diagnozy uzależnienia.

 Rola Sądu w procesie kierowania na terapię.

   Po otrzymaniu wniosku od Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Sąd Rejonowy wyznacza termin sprawy a następnie po wysłuchaniu osoby której sprawa dotyczy, wydaje postanowienie o zobowiązaniu do leczenia, wskazując jednocześnie termin i tryb (leczenie stacjonarne / niestacjonarne) terapii w konkretnej placówce. Taka rozprawa powinna odbyć się nie później niż przed upływem miesiąca od dnia złożenia wniosku. Sąd dodatkowo, w sytuacji gdy pojawiają się wątpliwości co do stwierdzenia uzależnienia, może skierować zobowiązanego na obserwację w zakładzie leczniczym a gdy ten się nie zgłosi dobrowolnie, zarządza doprowadzenie go przez policję. Często wyznacza się także kuratora sądowego do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego na okoliczność nadużywania alkoholu przez osobę, którą postępowanie dotyczy.

   Ciążący na uczestniku obowiązek poddania się leczeniu trwa nie dłużej niż dwa lata od chwili uprawomocnienia się wyroku. Sąd może ustanowić na ten czas nadzór kuratora, wykonującego orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich. Od tej chwili kurator ma za zadanie sprawować nadzór nad uczestnikiem, motywować go do dobrowolnego rozpoczęcia leczenia, utrzymywania trzeźwości oraz prawidłowej postawy. W sytuacji kiedy postawa zobowiązanego jest nieprawidłowa, kurator ma możliwość przeprowadzenia z nim rozmów dyscyplinujących, czy wezwania do osobistego stawienia się w sądzie i złożenia wyjaśnień.

 Kilka ważnych informacji na temat sądowego zobowiązania do leczenia

   Na koniec kilka istotnych informacji na temat procedury. Po pierwsze, jest ona w pełni darmowa, tzn. wnioskodawca nie ponosi żadnych kosztów zarówno wobec GKRPA jak i kosztów sądowych, bez względu jak zakończy się postępowanie. Po drugie wniosek do GKRPA może złożyć każda osoba prywatna (nie tylko osoba bliska), jak również instytucje publiczne (np. policja, ośrodek pomocy społecznej czy szkoła). I wreszcie po trzecie, fakt zobowiązania do leczenia, to dopiero początek drogi. Mimo, że statystyki dotyczące osób kończących terapię która została im poniekąd narzucona nie napawają optymizmem, pamiętać należy, że w innym przypadku prawdopodobnie sami nigdy nie ukończyliby choćby podstawowego programu terapii. Dla wielu już sam kontakt z instytucją sądu, kuratorem czy dzielnicowym jest na tyle mobilizujący, że podejmuje próbę utrzymywania trzeźwości, nawet jeśli jest ona tylko okresowa. Podkreślić należy istotną rolę motywacji wewnętrznej zobowiązanego do wprowadzenia zmian w życiu oraz wsparcie w tym zakresie bliskich.

   Ktoś kiedyś powiedział, że nie zmusimy ziarna do wzrostu ale możemy zapewnić mu odpowiednie do tego warunki. Podobnie jest z sądowym zobowiązaniem do leczenia. Mimo, że nosi ono pewnego rodzaju znamiona przymusu, za ostateczny efekt odpowiedzialny jest sam zobowiązany.

Do pobrania:

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Wzór wniosku do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.